‘Neen. Universiteiten kunnen niet ondermijnen. Bestuurders van een universiteit en docenten aan een universiteit kunnen eventueel ondermijnen, ondermijnend werken, door hun handelingen en ideeën die ze aan studenten overdragen, maar universiteiten kunnen dat natuurlijk niet. Ook universiteitsmanagers dragen een “ideologie” over door er gewoon te zijn en te functioneren. Studenten ervaren en zien dat gedrag net zo goed. Vooral als ze bijvoorbeeld in de Universiteitsraad zitten, of in andere universitaire besturen.
Ik herinner me nog als de dag van gisteren dat een Amerikaanse vriend ironisch schertsend opmerkte: “Waarom zou ik me eigenlijk met wetenschap afbeulen, waarom zou ik sappelen en ploeteren, als ik makkelijker en meer geld kan verdienen door gewoon de baas over wetenschappers te spelen?” ’
– ‘ Aha, jij brengt een cruciaal onderscheid aan tussen het management van de onderwijsinstelling en de lesboeren die de “content” produceren. Gaat het kissebis daar volgens jou op terug?’
‘ Ik meen van wel. Als collegevoorzitter Carel Stolker eist dat professor P. C. afstand neemt van de frase van Forumleider Thierry Baudet – in zijn overwinningsspeech – dat “We worden ondermijnd door onze universiteiten, …” dan trekt Stolker hiermee naar mijn gevoel onmiddellijk partij voor de universitaire bureaucratie, het universitaire management. Cliteur krijgt zijn plaats gewezen. Hij is maar personeel. Universitair management verschilt wat mij betreft niet van welk management dan ook.
Als ik het ruw formuleer: het maakt de meesten niet uit of ze een koekjesfabriek besturen, managen, of een universiteit bestieren: rendement staat voorop. Rendement in alle voor een universiteit toepasbare betekenissen, waaronder aantallen geproduceerde diploma’s en bullen (de vermaledijde output-financiering). Plus, natuurlijk, de eigen status en remuneratie van de managers zelf. Laten we wel wezen: ook op dit vlak geen verschil met andersoortige, profane, managers.
Daar staat het uitgangspunt van L’art pour l’art, kennis omwille van de kennis, haaks op. Dat is olie en water. Maar dit vind ik al zo’n veertig jaar. Sinds het managementdenken de kop opstak. Managers zijn nodig, zeker, maar ze moeten hun plaats kennen en weten, en die plaats betekent: dienstbaarheid aan de wetenschap betrachten. Dat vergeten de meeste managers snel. Kijk maar naar bankmanagers.
Nota bene. Heel recent speelt de overstap van de gevangenisdirecteur-manager meneer Erik Masthoff naar de kliniek Fivoor. De man is op de eerste plaats gewoon een manager. In dit geval niet eens een goede. Hij had ook tobmanager bij een zorgverzekaar kunnen worden, of bestuursvoorzitter van een ziekenhuiskartel waaronder misschien een academisch ziekenhuis ressorteert. Of van een grote woningcorporatie? Of een combi-tobjob entameren, met meerdere petten op. Om maar wat te noemen. Omhoogvallen doen de meesten vanzelf. Bij inherent en aangeboren gebrek aan gewicht. Dat zal hun karma wel zijn.’
– ‘ Zegt Cliteur dat ook niet in het Mare-stuk: “Sinds de jaren 60 en 70 beantwoorden universiteiten niet aan het hoge ideaal van het streven naar waarheid. Er is te weinig diversiteit in de wetenschap. Te weinig ruimte voor afwijkende meningen. En volgens mij wijkt mijn mening op dit punt niet af van wat Stolker vindt. Het klassieke idee van knowledge as its own end is ondermijnd geraakt. We moeten er voor zorgen dat neutraliteit en diversiteit van opvattingen gewaarborgd is. Zo vat ik het “ondermijnen” dus op. Maar dat kun je natuurlijk niet allemaal uitleggen in een verkiezingsspeech.’ “
‘ Ja, en meneer Stolker contamineert, haalt de boel door elkaar, door onder andere te spreken over “geloof in het zelfreinigend vermogen van de wetenschap.” Daar gaat het natuurlijk niet over. Dat gebeurt vanzelf, met name in de peer groups. Ik interpreteer deze boreale boer van Baudet – over het ondermijnen, bedoel ik – zondermeer als zeggend dat vele universiteitsmanagers de kennisverwerving, -overdracht en -ontwikkeling frustreren, in de weg staan en soms ronduit saboteren. Ze nemen het licht en zuurstof weg, zeg maar.
De tegenstelling tussen bestuur/management en wetenschappers wordt hier in het gekissebis dan ook impliciet gelaten, met opzet denk ik, want dat is de brisante kern van deze poedel. Dat was het veertig jaar geleden al en dat is het nu nog steeds.
Het leeuwendeel van de zogenaamde efficiency-winsten die geboekt worden door stroomlijnen van het produktieproces, komt per saldo neer op het re-alloceren van onderwijsgelden. Vroeger gingen die gelden naar “onrendabele” kennisvermeerdering, zogenaamde luxe-studies die vaak ook nogeens decadent lang duurden. Tegenwoordig gaat dat geld – en vermoedelijk nog meer dan vroeger – naar management en overhead. ’
– ‘ Maar kostenbewustzijn is toch nodig? Daar zijn de universiteitsmanagers toch voor aangesteld?’
‘ Mwah, dat zou je kunnen zeggen, okay, desnoods, maar dan dienen de managers terdege behept te zijn met kostenbewustzijn dat is toegesneden op hun functie bij en aan een instelling voor Hoger Onderwijs. Ze zijn ingehuurd als rentmeesters. Voor het managen van een koekjesfabriek heb je een heel ander soort kostenbewustzijn nodig. Er waren bijvoorbeeld universiteitsmanagers die een management-variant verplicht gingen stellen bij allerlei studies, tja, die hebben de melk horen klotsen zonder de tepel ooit gevonden te hebben. Gebiologeerd door het woord: management. Of managers die eisen dat je om teksten van Joost van den Vondel te analyseren eerst Vondel in het Engels moet vertalen, omdat de analyse in het Engels moet. Die zijn totaal verdwaasd, geheel van ’t padje af en het Noorden compleet kwijt. Haal ze weg van een universiteit.
Zo waren en zijn er meer bizarre zaken de universiteit ingeslopen die daar helemaal niets te zoeken hebben.’
– ‘ Sommige, of zijn het er vele, universiteitsmanagers ontlenen hun status aan hun positie van baas-zijn-over wetenschappers, bedoel je? Moeten leden van een college van bestuur per definitie meer verdienen dan een hoogleraar? Plus een riante reis- en onkostenvergoeding toucheren?’
’ Kijk, je snijdt het onderwerp zelf aan. Al dat geld, dat gaat naar prestige, naar gebakken lucht, terwijl het vanzelfsprekend aan Onderwijs zou moeten worden besteed. Verdiep je eens in de vastgoedbeheer-afdeling van diverse universiteiten. Dat geeft je een beeld van het zelfbeeld en de “ambities” van veel universiteitsmanagers. Denk bijvoorbeeld aan het willen openen van campussen en filialen in China. Terwijl de buitenlandse studenten die hier komen studeren, louter als verdienmodel worden gezien en uitgemolken. Daar zit geen lange-termijn-visie achter. Het bewust cultiveren van relaties, die op den lange duur vuchten afwerpen, komt nergens in beeld. Wie weet zit er onder die vele Chinese studenten een Mao Ze Dong, of Zou Enlai. De paradox hierbij is, dat je gastvrijheid pertinent niet moet beoefenen met het oogmerk op toekomstig gewin en profijt – zeker niet in materiële zin. Zo’n houding kun je nauwelijks leren, dat moet in de opvoeding worden ingeslepen tot levenshouding.’
– ‘ Achter al die zogenaamde “diversiteitsmanagers” op universiteiten zit vaak inderdaad helemaal geen filosofie, dat is waar. Zeg, is dit akkevietje rond Cliteur en Stolker een storm in een glas water denk je?’
‘Dat hoop ik van harte, hoewel je wel degelijk moet oppassen geen narcistische krenkingen te veroorzaken – bij welke partij dan ook – want dat zijn heel nare dingen, die een kwaadaardig eigen leven kunnen gaan leiden, waar niemand wijzer van wordt.’
– ‘ Heeft dit te maken met de neoliberale ideologie, denk je? Daar is onze boreale wereld inmiddels mee of van doordesemd.’
‘ Zeker weten. In dit geval in combinatie met politiek, natuurlijk. Cliteur staat op het punt senator voor Forum te worden en dus deel uit te gaan maken van het lobby- en netwerkcircuit dat de Eerste Kamer is. Daar hoor je nogeens wat. Onderzoek maar eens de vele lijntjes die lopen van (onderwijs-)bestuurders naar de politiek en vice versa. De meeste hoge universiteitsbenoemingen zijn politiek van aard en herkomst. Cliteur komt door zijn politieke status in een andere, een voor Stolker ongewone, positie te verkeren. Dat voelt voor de manager toch wat ongemakkelijk. De verhouding wordt (even anders) asymmetrisch. Dat vermoed ik tenminste.
Baudet fulmineert naar mijn gevoel ook tegen de neoliberale “goddeloosheid,” zij het ietwat verward in de context van de overwinningsroes. Lees onder andere het citaat bij Tempelman: “‘Maar in al dat ongeloof, in dat immense vacuüm, dat culturele en spirituele vacuüm, is tegelijkertijd haast ongemerkt een grandioze ketterij binnengedrongen. Een nieuwe immanente religie, een politieke theologie. De leden van het kartel, ze geloven in niets. Maar vereren tegelijkertijd één afgod, genaamd transitie.’ “
Iets in de trant van: die lui zijn van god los en talen niet naar academia. De “transitie” slaat hier waarschijnlijk op de beoogde transitie van ons spaargeld naar de zakken van de neoliberale aasgieren die ons in het frame van klimatologische doemscenario’s allerhande onnodige dure toeters en bellen willen verkopen, zoals missionarissen de wilden in de bossen spiegeltjes en kralen aansmeerden – en sommigen daar land en grondstoffen voor in ruil bedongen. Maar het kan net zo goed mede slaan op de transitie die al decennia aan de gang is en de erodering van ons culturele erfgoed (hier mag je iets beters voor bedenken als je kunt en wilt hoor) betreft: transitie van verfijnd en hoog-beschaafd naar ongepolijst plat-materialistisch. Terug-transitie, ruïneuze rampzalige retro, zoiets.
Blader eens in het boek Omerta van Wouter Oudemans. Weet je nog wie Eelco Runia is?”
‘ Maar toch. Het gegeven dat meneer Carel Stolker het ondenkbare ontslag van Cliteur ter sprake brengt, demonsteert duidelijk hoe de machtsverhoudingen liggen en wie er eventueel het laatste woord heeft en aan het langste end trekt. De managerskaste zal zich niet snel de gepriviligeerde positie laten ontnemen. Jammer toch, want het kost een heleboel verspilling. Misschien was dit niet meer dan een schot voor de boeg om iedereen er aan te herinneren hoe de verhoudingen liggen. We zullen zien.’
♠