‘Wat zich nu bij Groen Links afspeelt, speelt zich – nog steeds – ook bij Forum voor Democratie af,’ zegt Rinne. ‘ Degene die een politieke partij, dat wil tegenwoordig zeggen: een verdienmodel, het meeste smoel geeft, degene die de meeste stemmen belooft op te leveren, wint het altijd van een rivaal die minder smoel heeft. Nota bene: minder smoel naar de smaak en overtuiging van de partijnomenklatoeristi, dat zijn de share- en stakeholders bij de onderneming. Die eten immers van het merk, de partij. Hoe meer stemmen er op een smoel worden uitgebracht, hoe profijtelijker het verdienmodel werkt.
Bij Groen Links is Jesse Klaver voor de shareholders degene met het winnende smoel en niet Zihni Özdil. Bij Forum is Thierry Baudet dat en niet Henk Otten.’
‘ Vorm of vent dus,’ merkt Semanur zuchtend op, ‘en de vent moet zich schikken naar de vorm om zich te kunnen handhaven. Een echte vent in de politiek, moet eventueel bereid zijn zich – tot op grote hoogte – te verloochenen, omwille van de vorm, omdat die vorm stemmen oplevert, electoraal gewin belichaamt. Als vorm en vent samenvallen, is dat een bof. Vat ik het zo goed samen?’
‘ Ja hoor. Je kunt zelfs zeggen dat een “echte” politicus zowel moet kunnen framen als zich laten framen, en tegenwoordig misschien meer, effectiever en resultaatgerichter dan ooit. Daar heeft de een meer talent en aanleg voor dan de ander.
Het tegenwoordig meest realistische frame om het politieke gebeuren en de politieke biotoop te benaderen en te beschrijven, is vermoedelijk, helaas, toch vooral het marktmodel. Politiek is net als zoveel andere zaken tot vermarktbare waar gemaakt, een commodity. Inclusief de toeters en bellen van marketing, reclame, influencers en wat er al niet meer aan bizarre pipo’s en dingen bij te pas komen, plus de onvermijdelijke beurzensnijders en ladenlichters. Noem hen desnoods lobbyisten, voorlichters, of wat je maar wil bedenken. Een vraag die hierbij steeds prangender wordt, lijkt me de vraag naar de rol, functie en status van nepnieuws. Kijk naar meneer Trump in het Witte Huis.
Het meest werkzame en effectiefste tegengif, antidotum, is en blijft: echt en authentiek ONDERWIJS. Onderwijs dat je zelfstandig en kritisch leert nadenken en in staat stelt tot verantwoordelijk kiezen. Ik denk dan vooral aan de liberal arts. En juist over onderwijs gaat de laatste rel bij het merk Groen Links. Bij Forum voor Democratie staat onderwijs terecht prominent op het menu. Ze moeten het natuurlijk alleen nog waarmaken, maar goed ze komen pas kijken.’
‘ Wat de renteverhoging op studieleningen betreft, is er helemaal op marktmanier over nagedacht door de politieke pipo’s. Kwalijk genoeg is het opnieuw D66 (Ingrid Engelshoven) die zich hiertoe leent. Referendum begraven (Kajsa Ollongren), pensioenen laten verdampen en vakbondje piepelen (Wouter Koolmees), onderwijs uithollen (Ingrid Engelshoven), en ik kom vast op nog meer. Dat ooit zo fatsoenlijke en frisse D66, nu compleet a rebours in de trant van Joris-Karl Huysmans.
Bij Forum vallen vent en vorm in de persoon van Thierry Baudet meer samen dan bij GL het geval was? Özdil als aangever voor Klaver, fungeert technisch gezien beter dan Henk Otten als aangever voor Baudet. Otten zou Baudet, lees: de partij Forum, het beste dienen door zich tot de organisatie te beperken, de logistiek. De presentatie en de sales moeten vooral aan Baudet worden overgelaten? Ik stem voorlopig op Forum, omdat ik verwacht dat de gevestigde clubs door een partij als Forum gedwongen worden tot voor het algemeen belang gunstige aanpassingen. Anders worden ze van de markt verdrongen. Totdat Forum vermoedelijk zelf corrumpeert, vrees ik.’
Rinne: ‘ Dat ben ik in grote lijnen met je eens, ja. Alleen zullen de zittende oligarchen hun marktaandeel en winstmarges met argusogen bewaken en verdedigen – anything goes is daarbij hun devies. Goed. Terug naar de zinderende actualiteit: in dit geval zijn Otten en Özdil niet helemaal aan elkaar gelijk te stellen. Baudet en Özdil trouwens ook niet, denk ik.’
Let wel: dit is louter een vingeroefening voor ons. Hoe de vork “werkelijk” in steel zit, zal zich allengs openbaren. Misschien.
O ja, dit nog: houd in gedachten dat Groen Links senator Paul Rosenmöller voorzitter van de VO-raad is. Daar gaan veel subsidiegelden in om. Denk daar maar eens over na, in verband met lobby bedoel ik. De Eerste Kamer is een berucht lobbyisten-nest. Hebben GL en D66 wellicht een deal, een koehandel, gesloten? Iets met energietransitie (GL) tegen iets met onderwijs (D66). Wist Özdil daar misschien van? Ja, ik mijmer gewoon maar wat hardop.’
‘ Je bedoelt dat Özdil door die beoogde rente-constructie op studieleningen in gewetensnood kwam?’ zegt Semanur nadenkend. ‘ Zou kunnen. Mij valt wel op dat er vooral geld wordt gealloceerd naar beta-studies (het frame is: de arbeidsmarkt vraagt er om), terwijl de liberal arts eerder maatschappijkritische denkers zouden kunnen afleveren, en die kunnen nadenken en lastige vragen gaan stellen. Toch goed om dit te onthouden.
Okay. Ook onderwijs is dus business en georganiseerd rond verdienmodellen. Als politiek verdienmodel zijn GL en Forum niet aan elkaar gelijk te stellen. GL is een gevestigde partij met een nomenklatoera die (ook individueel) gevestigde belangen heeft te verdedigen, terwijl Forum nog moet beginnen met het opbouwen van een netwerk-biotoop die voor de lidmaten rendabel en winstgevend wordt.
Wat erg om in deze termen over politiek te praten trouwens. Het laat zich in deze tijd van neoliberaal marktfundamentalisme helaas niet vermijden, vermoed ik.
In dit opzicht is het beeld dat Baudet geeft van Houellebecq’s “filosofie” van verstuiving door individualisering (we zijn afzonderlijke deeltjes zonder samenhang, particules élémentaires), in dat American Affairs essay tot op grote hoogte valide, vind ik. Het is ieder voor zich, op de korte termijn pakken wat je kunt en na ons de zondvloed.
Bij de VVD worstelen ze trouwens ook met het verdienmodel. Voor een een partij met Volk, Vrijheid en Democratie in de merknaam vind ik het een cynisch gebeuren. Alles om de verkoopcijfers omhoog te krikken.
Waarom zeg je trouwens: “speelt zich nog steeds af,” bij Forum?’
‘ Omdat meneer Otten in de NRC (Wouter van Loon) nog steeds zegt dat hij zich weliswaar koest houdt, maar dat hij FvD als zijn baby beschouwt, dat de campagne uit zijn koker komt en last but not least dat Baudet “rare dingen over vrouwen” schrijft. Dat belooft weinig goeds voor de toekomst van Forum. Let wel, Otten kan het grootste gelijk van de wereld hebben, dat moet iedereen zelf uitmaken, maar Thierry Baudet is wel het smoel zonder welk Forum nergens is. Dat is tenminste mijn overtuiging. Bij GL zal men Özdil niet echt missen, want het gaat in de hedendaagse politiek niet om principes (in dit geval inzake onderwijs) maar om verkoopbaar zijn als merk. Voor veel partijleden zijn er grote financiële belangen verbonden aan een partijsmoel dat stemmen trekt. Het gelijk of ongelijk van Henk Otten is alleen voor meneer Otten zelf van belang, niet voor Forum als politiek merk.’
‘ Ik snap je redenatie: Otten en Özdil zijn in dit frame expendable, terwijl Baudet en Klaver dat niet zijn. Baudet en Klaver kunnen – bij wijze van spreken – ijskasten aan Eskimo’s verkopen, en daar gaat het om. Alleen is Baudet in mijn ogen meer vent-en-vorm in een dan Klaver, omdat Baudet meer intellectuele bagage heeft dan Klaver – en ook dan Özdil als het erop aankomt.
O ja, Otten refereert aan het geld – hij vindt 2.100 euro per maand maar een fooi, terwijl hij beweert het niet om geld te doen. Het verdienmodel speelt bij menigeen toch een grotere rol dan ze beweren.
In feite heeft GL het realistische scenario gekozen door Özdil te wippen, terwijl Otten nog steeds bij Forum zit. Otten blijft in de boezem van Forum broeien, stomen en simmeren en zal op een gegeven ogenblik (meestal een zeer ongelegen) vlam kunnen vatten.’
‘ Wellicht. Waar het op korte termijn bij Forum op aankomt, is een duidelijke taakverdeling waar iedereen baat bij heeft, en waaraan iedereen zich gedisciplineerd houdt. Dan kan de partij zich oriënteren en organiseren – of, dat kan ook nog: zich opheffen. Misschien moet Forum zichzelf opnieuw uitvinden en re-branden om een optimaal politiek verdienmodel te worden. Kijk naar de hopeloze worsteling van de PvdA, die zich als Münchausen bij de haren uit het moeras probeert trekken. Vooral vanwege de gevestigde belangen van de partij-bobo’s. De SP lijkt dezelfde kant op te gaan.’
Semanur: ‘ Ach ja, rebranding in marktjargon, in het refo-taaltje: herbronnen. Alles en iedereen is markt. Houellebecq heeft er over geschreven, nietwaar: De wereld als markt en strijd.
Maarre Baudet moet ook geen grijze muis willen worden die met meel in de mond mummelend rondscharrelt onder een beslagen Haagse kaasstolp. Juist omdat hij zo flamboyant, charismatisch en – dit is belangrijk! – bovengemiddeld intelligent is, vind ik hem en Forum zo aansprekend. Als Forum over twee jaar nog bestaat en er geen al te dolle dingen zijn gebeurd, stem ik weer op ze. Een alternatief zie ik voorlopig niet en de gevestigde politieke merken vertrouw ik niet meer.’
Rinne: ‘ Scylla en Charibdis zijn extremen waar een stuurman tussendoor moet laveren. Dat vergt zowel bekwaamheid als Fingerspitzengefühl. Als Otten zich louter met de logistiek bij Forum bemoeit en voorlopig de show en de sales aan Baudet worden overgelaten, spinnen alle betrokken partijen daar garen bij in de vorm van stemmen en dus zetels. Daar gaat het in een “Democratie” immers om? Inderdaad, de andere politieke merken zijn inmiddels bijna allemaal lege hulzen die steeds holler klinken, dus daar zou Forum garen bij kunnen spinnen en op de koop toe ons algemeen belang een goede dienst mee kunnen bewijzen, want het huidige politieke aanklooien, is de dood in de pot.
Dus Otten, zo lang hij deel van Forum uitmaakt, hoofdzakelijk als mede-facilitator voor Baudet. Dat lijkt mij vooralsnog het optimale verdienmodel voor Forum. Onder voorbehoud dat Baudet niet te vaak en niet te ver uit zijn slof schiet natuurlijk, want dat kan catastrofaal uitpakken voor het merk Forum. Nogmaals: wij speculeren en fantaseren alleen maar.’
Semanur vindt het opvallend dat Özdil bijna dezelfde “fout” maakte als Otten, door het partijboegbeeld af- en aan te vallen. ‘ Özdil had een voorbeeld aan Otten kunnen nemen. Ook bij Özdil speelde geldingsdrang uiteindelijk een fatale rol, plus de foute inschatting van zichzelf als stemmentrekker.
Of Özdil er verstandig aan deed om zich met Sid Lukkassen te laten associëren, is voor mij ook een vraag hoor.’
Rinne: ‘ Dat laatste was politiek-technisch gezien zeker niet verstandig, want meneer Lukkassen sympathiseert sterk met Forum, heb ik althans begrepen. Özdil heeft volgens mij nog een geweten en met onderwijs knoeien – homeopatisch verdunnen van kwaliteit is dáár zeker aan de orde – vind ik een regelrechte misdaad.
Daarbij: de hedendaagse mens frunnikt veel aan haar ego, want is daaromtrent onzeker, en zoekt vaak een club om bij te horen, een verband waaraan zij zin en bevestiging kan ontlenen. Men wil openlijk gewaardeerd, erkend en geprezen worden. En liefst zo vaak mogelijk. Je licht onder de korenmaat houden, is vandaag de dag voor steeds minder mensen met kwaliteit en ambities op te brengen. Hoewel zo’n opstelling wel degelijk rendement kan opleveren. Je moet enkel zowel je kwaliteiten als je beperkingen weten, dus over zelfkennis beschikken. Maar goed, we leven in het tijdperk van het narcisme. Iedereen wil een attaché-koffertje, een stropdas, een notieboek en als het even kan een secretaresse. Dan ben je pas een echte manager en dus iemand-die-ertoe-doet, iemand die meetelt.’
Semanur: ‘ Je hebt gelijk. Ik vind Derk Jan Eppink goed onder zo’n korenmaat passen. Figuurlijk dan hè. Die doet dat goed. Zeker in contrast met iemand als Sid Lukkassen. Eppink is echter geen charismatisch spreker, zoals Baudet. Wat vind jij van dat artikel van Baudet over Houellebecq?’
Rinne: ‘ Laat ik voorop stellen dat ik het zeer waardeer en van harte toejuich als een hedendaags politicus af en toe een boek leest en daar nog gedachten over heeft op de koop toe. Baudet schrijft zelfs boeken. Dat doen niet veel politici hem vandaag de dag na.’
Semanur: ‘ En wat vind je van zijn essay.’
Rinne: ‘ Soms een beetje kort door de bocht en in formuleringen die geheid weerstand oproepen.’
Semanur: ‘ Zoals?’
‘Nou bijvoorbeeld deze passage: “In the Netherlands (where I live), suicide is facilitated to ensure that here, too, no constraints—such as the duty to care for your parents—are placed on the individual.”
Dat geeft geheid stampei. Alleen al uit hoofde van de “absolute waarheidsvraag” die zo’n geformuleerde bewering inhoudt. Hou me ten goede: ik ben absoluut vóór euthanasie en/of zelfdoding met deskundige hulp indien iemand dat zelf compos mentis wil, zodat er geen rommel van komt, zoals vegeterend verder leven na een mislukte amateuristische doe-het-zelf-actie. Zelfdoding mag voor mij veel vrijer benaderd worden, maar ik zou het zeker niet zo verwoorden, niet vanuit deze motivatie.’
‘ En over vrouwen?’
‘ Vrouwen zijn zelfstandige, weerbare, wezens over wie je in romans bijna alles kunt schrijven, net als over mannen trouwens. De lezer bepaalt zelf of zij het ermee eens is of niet. Je bent niet verplicht om bepaalde boeken of boeken van bepaalde schrijvers te lezen.’
‘Vind je Houellebecq een cynische romancier?’
‘ Eerder ironisch, vaak zelfs extreem koddig, meer dan cynisch. Het blijft fictie.’
‘ Bijvoorbeeld?’
‘Nou, neem als mild-koddig geval het personage Godfried Dekeizer (in Soumission Godefroy Lempereur geheten) die perenbrandewijn schenkt. Godfried is vijfentwintig jaar, woont in een doodlopende straat (la rue du Cardinal Mercier se terminait en impasse), is op zoek naar een identiteit, leest chicklit en boeketreeks en hij schenkt perenbrandewijn (alcool de poire), dan weet je het bij Houellebecq eigenlijk al: dit is lachûh. Nomen omen: Godfried Dekeizer. De Fransen herinneren zich keizer Napoleon Bonaparte natuurlijk. Diens neef, Napoleon III, rivaliseerde (geloof ik) met Louis-Philippe, de burgerkoning.
Een poire is een sukkelaar, een simpelaar en deze parmantige peer woont in een impasse. Er is ooit een karikaturist voor in het gevang geworpen, meen ik, omdat hij koning Louis Philippe als peer afbeeldde. Daumier deed het nog eens dunnetjes over.
Over kardinaal Mercier kun je kissebissen of hij Frans of “Belgisch” (Waals) was en die plaagstoten naar de Belgen zet Houellebecq in zijn roman voort met het personage Robert Rudiger, een “renegaat-Belg” die moslim is geworden en die prompt drie of vier vrouwen neemt.
Overigens is de vader van Joris-Karl Huysmans, de schrijver met wie de hoofdpersoon François voortdurend aan het sjouwen is, een Nederlander. Houellebecq lijkt het niet zo erg op de borealen begrepen te hebben, krijg ik de indruk. Je moet het maar nalezen, want dit doe ik uit mijn herinnering en ik kan het op details verkeerd navertellen.
Op deze manier zit het oeuvre van Houellebecq vol van kleine vileine koddigheden, die je met de beste wil van de wereld niet cynisch kunt noemen. Vind ik. Erg onderhoudend juist.’
‘ Ik hoop dat het met de Nederlandse politiek net zo goedmoedig koddig blijft als jij het bij Houellebecq beschrijft, want tenslotte wordt men er geacht met serieuze zaken bezig te zijn. Ik had bijna serotonine zaken gezegd. Kun je nagaan hoe taal werkt.’
♥
Roel Kuiper (2014): De terugkeer van het algemeen belang / Amsterdam: Van Gennep / ISBN: 97894616442622
David Van Reybrouck (2014): Tegen verkiezingen / Amsterdam: De Bezige Bij / ISBN: 978 90 234 7459 3
Engelse vertaling door Liz Waters (2016): Against Elections / London: The Bodley Head / ISBN: 978 184 792 4223