‘Meneer de minister Menno Snel is van D66 en laat er geen gras over groeien: bij de Belastingdienst – die Snel van VVD’er Wiebes erfde – moeten in kort anderhalf jaar 4.200 nieuwe ambtenaren worden aangesteld. Dat gaat per Snel daten. Binnen drie uur heb je een baan als belastingambtenaar.’
‘Daarom is deze meneer Snel aangesteld, omdat het snel moet. Nomen omen.’ Mohammad zegt het in volle ernst, zonder een spoor van ironie. Met ’s Rijks Belastingdienst maakt men geen grappen. Tenzij men Wiebes heet, over een krankzinnig-makend adembenemend hoog IQ beschikt en lid is van de VVD.
‘Tja, voor zulke wezens als Wiebes is het hele politieke gebeuren een grote grap,’ zegt Willemijn, ‘die houding heeft Wiebes zich aangemeten uit overlevingsdrang, pure zelfverdediging, anders zou hij zich verhangen, of in zijn badkuip verdrinken. Al dan niet met een boek van Kafka op schoot.’
‘Allemaal tot je dienst,’ zegt Satish met hoorbare wrevel, ‘maar wat gaat dit snel-snel opleveren? Ik ga er vanuit dat de stukken in de Trouw en NRC die ik vandaag heb gelezen redelijk correct, juist, misschien zelfs een beetje “waar” zijn. Lees ik bijvoorbeeld in de NRC: < < De Belastingdienst tuigde de afgelopen tijd een eigen, snellere sollicitatieaanpak op. „Het was duidelijk dat het anders moest”, vertelt Dike Sialino, verantwoordelijk voor het ‘versnelde’ wervingsproces. Eerst konden er zo weken tussen het eerste sollicitatiegesprek en de beslissing zitten. „Maar dat was niet omdat er in de tijd per se iets specifieks moest gebeuren.” > >
Ja, ja. Loze tijd dus, vermorsen van tijd, dat staat gewichtig en wordt standaard toegepast. Dan denkt de burger vast: Oei, ze hebben het daar zeker erg druk. “Er moest niet per se iets specifieks gebeuren,” maar tussen de ontvangst van mijn brief aan de gemeentesecretaris door de postdienst van het stadhuis, en nu, liggen inmiddels zes weken. Na de bevestiging van ontvangst van mijn brief met daarin een doodsimpele vraag: welke wethouder is verantwoordelijk voor project X? krijg ik nu al zes weken geen asem. Mijn brief ligt gewoon op een stapel te rijpen.’
‘Ergerniswekkend, inderdaad, ‘ beaamt Moh. ‘je krijgt als ambtenaar de instructie niet te snel – en niet meteen de eerste keer adekwaat – te reageren op vragen van de burger, want dan denkt de burger dat je niks omhanden hebt. Zeer ergerniswekkend. Het heeft te maken met image management door de overheid. ’
Willemijn: ‘ De frames die deze journalist gebruikt zijn eigentijds en bevatten de standaard-ingrediënten “vergrijzing” en “geld mislopen. ” Hoor maar < < De oorzaak: een relatief hoge uitstroom door een vergrijsd personeelsbestand én de onverwacht populaire vertrekregeling. Bij de Belastingdienst (ongeveer 28.000 werknemers) vertrokken de laatste jaren in totaal zo’n 6.500 mensen. > > en
< < Afgelopen zaterdag schreef Trouw dat bijna 25.000 ‘risicovolle’ mkb-aangiftes zonder controle dreigen te worden goedgekeurd. Dat kan ervoor zorgen dat de staat miljoenen misloopt. > >
Geen woord over beroepsethos, arbeidsbevrediging, loyaliteit aan de publieke zaak, neen: het kost centen en dat is het belangrijkste. De overheid schiet er bij in en de belastingambtenaren die niet meteen gebruik maken van de vertrekregeling, lopen natuurlijk ook geld mis. Alles draait om de centen.‘
‘Dat “risicovol” slaat alleen op geld, en wordt niet in verband gebracht met de kwaliteit en mentaliteit van belastingambtenaren,’ merkt Satish op, ‘terwijl er uitgerekend in die biotoop bijvoorbeeld overal moral hazards op de loer liggen, natuurlijk, als in een moreel mijnenveld.’
Mohammad: ‘Wat voor vragen zouden er aan de sollicitanten worden gesteld? Dat vraag ik me af, want het gaat in deze tak van sport, behalve om solide fiscaal-juridische vakkennis vooral om een moreel kader. Rechtvaardigheid, integriteit. Zou je als sollicitant de vraag krijgen als: Welke boeken hebt u gelezen, die indruk op u maakten en waarom? Zegt de term “Dreverhaven” u iets? Zou die Dreverhaven een goede of slechte belastinginspecteur zijn? Waarom? Wat zou u doen wanneer u een dubieuze casus in behandeling krijgt van iemand die u kent? Dit genre vragen dus.
‘Ik snap wat je bedoelt,’ zegt Willemijn, ‘de dimensie van externalities, de afdeling imponderabilia. Ik lees hier: << Tijdens de introductie spreekt directeur ‘particulieren’ Marcel de Graaf een gespannen klasje met veelal jonge sollicitanten. Hij legt uit wat je kunt verwachten als je mag beginnen als fiscalist.
Je begint direct met het beoordelen van bezwaarschriften en aangiftes. Je beslist zélf, en houdt ook zelf contact met de burger, die niet altijd blij is je aan de lijn te hebben. „Soms krijg je het verwijt waarom je niet achter Unilever aan zit.” Na twee jaar kan je doorgroeien, naar bijvoorbeeld de afdeling Toeslagen of Mkb. Als De Graaf klaar is met zijn verhaal worden de sollicitanten één voor één opgehaald voor de gesprekken. > >
Het doet denken aan die uitgedeelde “strafbeschikkingen” aan burgers, door juridische onderknuppels. Die gaan per kilo over de toonbank.
De Kamer legt zulke verbanden die direct te maken hebben met kwaliteit van de overheid en zijn invloed op de maatschappelijke sfeer, niet. Dit kan ook hebben te maken met de verslaggever hoor, want die zal inmiddels ook wel een neoliberale opleiding achter de kiezen hebben en dan is het aantal invalshoeken beperkt.’
Satish: ‘Ik hoorde gisteren nog iemand Kamerleden omschrijven als een stel aapjes die een paar kunstjes hebben geleerd, waarvoor ze heel veel bananen krijgen.’
Willemijn grinnikt: ‘ De Kamer is geschrokken en wil opheldering. Gôh, wat origineel van die Kamer toch. Permanent geschrokken, verbluft, woedend, misleid en de rest. Maar het thema kinderpardon lokt, want daarover kakelen en joelen levert media-aandacht op. De Kamer schakelt over op: begáán, emotioneel geráákt en zéér betrokken. Eigenlijk vind het een stel stakkers en stumpers. Jammer en triest dat we geen betere volksvertegenwoordigers meer lijken te kunnen krijgen.’
♥
A. Alberts (1986): Inleiding tot de kennis van de ambtenaar / Amsterdam / ISBN: 90 282 0583 7