door Jerry Mager
Hermans schrijft in Dinky Toys: De schrijver die zichzelf in een slechte vertaling leest, krijgt een gevoel alsof er een prop in zijn mond geduwd wordt. Hoe vaak zou hij zich zo’n prop in de mond hebben voelen geduwd? Jammer genoeg kan ik hem dat niet meer vragen, want Hermans overleed in 1995. Misschien zou het antwoord mij erg verrassen, want Hermans was er de persoon niet naar om zich een prop in de mond te laten duwen.
Je moet als vertaler wel van heel goeden huize komen om Hermans goed of slecht te vertalen. Iedere vertaling is immers een verraad; bij werk van Hermans dubbel en dwars. Dat maakt het allemaal juist zo boeiend.
Kijk bijvoorbeeld eens naar de vertalingen van Hermans’ twee bekendste werken: “De donkere kamer van Damocles” (1958) en “Nooit meer slapen.” (1966) en beperk je om te beginnen tot de respectieve titels van de Franse en Engelse vertaling: “La chambre noire de Damoclès” en “The dark room of Damocles” (1962) of “The darkroom of Damocles” (2007, 2008). Bij de Franse vertaling viel mij niets bijzonders op of in, maar in het Engels is “donkere kamer” op twee manieren vertaald: “dark room” en “darkroom.”
Ik weet niet wanneer “darkroom” of “dark room” de betekenis kreeg zoals ik die intussen leerde kennen en nu met googelen terugvind: “Darkroom – Een ‘darkroom’ is een donkere kamer op een SM- of fetish-feest. In zo’n kamer kun je sex bedrijven of andere dingen doen die je liever in het donker doet. Het is beslist niet een ruimte waar je anderen ongevraagd lastig mag vallen.” (http://www.xs4all.nl/~tateoac/begrippen.html)
Wanneer je deze vertaling van donkere kamer leest, komt dan de gedachte in je op aan de onzekerheid bij en van Henri Osewoudt omtrent zijn sexuele identiteit, als belangrijk verhaalelement? Bij mij wel degelijk. Bovendien zou de donkere kamer in de drommsymboliek staan voor de baarmoeder waarin de vrucht zich bevindt. Ook geen verkeerde duiding in dit kader, vind ik.
En hoe vergaat het me bij “Beyond sleep” en “Ne plus jamais dormir”? De Franse vertaling lijkt me “correcter” dan de Engelse, die naar het Frans terugvertaald vermoedelijk ongeveer luidt als: “Au delà de / du dormir.”
Terwijl juist “Beyond sleep” curieus genoeg bij mij associaties oproept met Prousts “ À la recherche du temps perdu” (1909 – 1922), een werk dat W.F.H. kent ( zie bijvoorbeeld het interview: “Hermans beantwoordt de vragenboog van Proust” in Studio, 2 februari 1969 ).
Want dat is wat Alfred Issendorf natuurlijk vooral doet tijdens zijn queeste in Finnmark: op zoek zijn naar een verloren gegane tijd.
“Beyond sleep” vind ik trouwens ook een goede, omdat Alfred Issendorf doorlopend in een toestand verkeert van over-de-slaap-heen-zijn, een toestand waarin we geraken wanneer een lange tijd niet slapen of niet in ons biologische slaapritme verkeren, denk aan de jet lag. Ook dit element klopt prachtig met Hermans’ verhaal.
Hebt u dergelijke en/of andere ervaringen met vertalingen van Hermansiaanse teksten? Laat het me weten.