‘ De film (1999) van Stanley Kubrick waaraan ik refereer heet Eyes Wide Shut en centraal in de film staat een geheim genootschap waarin protagonist Bill Harford verzeild raakt terwijl ze gemaskerd een seksbachanaal aanrichten. Ik moest aan dit verhaal denken toen ik in de Trouw van 5 oktober 2019 de column van Nelleke Noordervliet las. Ik citeer een passage: “ Saviano, een zo eminent kenner van al die misdadige structuren dat hij 24/7 wordt bewaakt, liet ons weten dat we al jaren een soepel scharnierpunt zijn in de internationale drugshandel, zoals ook door Pieter Tops en Jan Tromp is opgemerkt.
En dat komt omdat onze keurige banken, die onder smetteloos toezicht staan (good governance), en een strak opgeleid management hebben, beide ogen sluiten – zo netjes zijn ze wel – als er kwalijke zaken passeren. Ze zijn te netjes om aan hun eigen integriteit te twijfelen. Ze zijn zo netjes en goed van vertrouwen dat ze een poos geleden heel menslievend allerlei dubieuze leningen overnamen, zodat ze – oeps! – midden in de beerput van Lehman Brothers terechtkwamen. Zielig!”
Het gaat me om dat strak opgeleide management dat volgens mw. Noordervliet de beide ogen netjes sluit als er kwalijke zaken passeren.
Als er kwalijke zaken passeren. Passeren: dat lees ik als: wanneer er kwalijke zaken door hun handen gaan en ook als: wanneer er kwalijke zaken gebeuren, plaatsvinden. Deze nette dames en honorabele heren, strak in het pak of kek in de kokerrok, houden hun ogen wagenwijd gesloten.’
‘En, het geheime genootschap,’ merkt Willemijn op, ’Roberto Saviano heeft het over de Cosa Nostra, dat is een geheime criminele organisatie die zich met name bij haar lidmaten afficheert als een elitair, superbe, geheim genootschap, bestaande uit mannen-van-eer, uomini d’onore. Een club met een stricte ballotage, waar niet jan-en-alleman lid van kan worden. Dit verhaal diende vooral het doel de bendeleden het gevoel te geven dat ze deel uitmaken van een exclusief genootschap met een eigen erecode, waarin de zwijgplicht, de omertà, centraal staat. Alles blijft onder de roos en onder ons. Net als de banken-bobo’s zich verbeelden een soort van elite-genootschap te vormen, die recht hebben op duizelingwekkende remuneraties. Alleen op grond van het feit dat ze “lid” zijn, er bij horen en er dus toe doen!
Ik vind het een verrassende column van mw. Noordervliet, die doorgaans toch een tamelijk conventionele en gezagsgetrouwe positie inneemt. Ik vraag me dan ook af of zij, of misschien personen uit haar nabijheid, aan den lijve de maffiapraktijken (haar woorden, waar ik mijn volledig achter stel) van de keurige bankiers-in-krijtstreep hebben ervaren en dus, vermoedelijk, een flinke financiële veer hebben gelaten. Hen zal een poot zijn uitgedraaid, vermoed ik althans.’
‘ Die indruk kreeg ik ook,’ bevestigt Ilham. ‘ Nelleke Noordervliet lijkt mij in deze column een beetje van haar geloof gevallen waar het gaat om haar vertrouwen in de nette nomenklatoera. Je bent geneigd – vooral als je zelf comfortabel bent gesitueerd en je veilig gepositioneerd waant – extra geschokt te zijn indien blijkt dat ook jij niet zo veilig bent voor hun ladenlichterij en zakkenrollerspraktijken, als je meende te zijn. Jouw vermoeden dat ze direct of indirect financieel gepakt is, vind ik plausibel, hoewel we hierover natuurlijk enkel kunnen speculeren. Speculeren is hier zeker een beter woord dan gissen. Bankiers speculeren immers ook – met andermans geld welteverstaan.’
‘ Je had in dit kader ook nog iets uit de Godfather geloof ik?’
Ilham: ‘ Ja, dat kwam door de artikelen over complottheorieën. Vooral populisten en PVV-stemmers zouden geloof hechten aan complottheorieën, wordt er onder andere in Trouw beweerd. Maar de in Trouw aangehaalde onderzoeker Van Prooijen rangschikt bijvoorbeeld het verhaal over de moorden op joden in het Franse stadje Blois in de twaalfde eeuw onder complottheorieën, terwijl ik het eerder als een zondebok-fenomeen (René Girard: Le bouc émissaire) beschouw. Dat over populisten en complottheorie geloof ik dus niet, maar goed, het staat iedereen vrij daar anders over te denken. Ik bracht een en ander in verband met Mario Draghi en zijn renteverlagingen en het verhaal uit de Godfather dat Michael Corleone vertelt aan Kay Adams, over de samenwerking tussen zijn vader Vito en Luca Brasi.
Michael vertelt aan Kay dat Johnny Fontane (een personage dat zou zijn gebaseerd op Frank Sinatra / Dean Martin) van een contract af wil, maar dat de bandleider hem niet wil laten gaan. Vito Corleone gaat voor zijn peetzoon Johnny met de bandleider praten en stelt hem tenslotte voor de keus – terwijl Luca een pistool tegen het hoofd van de man houdt – dat hij òf zijn handtekening onder de vrijbrief van Fontane kan zetten, òf zijn hersens op het papier zal zien spatten.’
‘O ja, nu herinner ik het me weer: jij vroeg je af waarom Mario Draghi niet in zo’n situatie zou kunnen verkeren als die bandleider? They made him an offer he couldn’t refuse. Meneer Draghi heeft vast dierbaren die hij liever niet in stukjes en beetjes over de post krijgt toegestuurd – ik verzin maar wat hoor. Draghi’s langzamerhand in steeds wijdere kringen als irrationeel beschouwde renteverlagingen zijn ongetwijfeld zeer profijtelijk voor zekere partijen, waarvan wij het bestaan niet hoeven te kunnen weten en waarover “men” ons – het grote publiek – zeker niet wijzer zal maken. Als je het zo bekijkt, zijn we gijzelaars van ons eigen wensdenken: liever onze pensioenen gekort en wie weet op de duur totaal verdampt, dan de onverdragelijke gedachte toelaten dat criminelen de baas van de ECB bij zijn portemonnee hebben en ferm knijpen en wringen. Bovendien: wij kunnen niks aan de benoeming van zo’n ECB-bobo doen. Dat gebeurt volledig buiten ons om.’
‘ In Nederland bestaat nu al een Murder, Inc – Murder Incorporated, beweert de Volkskrant tenminste. Laten “we” de boel verder op zijn beloop, dan zijn nóg Amerikaansere toestanden niet alleen maar denkbeeldig meer. Dan is het: de Kamer is ontzet, geschokt, verbijsterd, want dít hadden we natuurlijk nooit kunnen zien aankomen!’
Ilham: ‘ Juist. Zou het niet zo kunnen zijn dat wij – net als Nelleke Noordervliet – liever blijven denken, liever in de waan blijven verkeren, dat we wanneer we aan (centrale) bankiers denken of het over hen hebben, dat we met onkreukbare en nette lieden van doen hebben, ingewijden in de geheimenissen van de très haute finance, de hogepriesters van het Geld, in plaats van met gewetenloze gladakkers, laffe ladenlichters, perfide patjakkers en hebzuchtige (medeplichtige) criminelen?’
‘ Tja, waarom niet hè? Volgens Nelleke Noordervliet zijn we gelukkig tenslotte net mensen en net zo corrupt als alle andere Europeanen. Toch iéts dat ons als Europeanen verbindt.’
Ilham: ‘ Puzo voert de begrafenisondernemer Amerigo Bonasera op, als law abiding citizen die omgang met de maffia-baas Vito Corleone schuwt en hem mijdt als de pest, hoewel Vito peetvader van zijn dochter is, totdat …. Totdat zijn dochter wordt aangerand en voor het leven verminkt. De daders komen er met een symbolische straf vanaf en lachen Bonasera in de rechtzaal pal in zijn gezicht uit: dit is tenslotte de Amerikaanse rechtsstaat, nietwaar? Bonasera gaat verhaal halen bij don Vito die ervoor zorgt dat de onverlaten proportioneel worden aangepakt. Als je dit zelf nooit is overkomen, zul je hoogstwaarschijnlijk correct blijven prevelen over de rechtsstaat en wat al niet. Ervaar je onrecht aan den lijve, en word je daar naar je gevoel niet rechtvaardig in bejegend door de magistratuur, dan ziet de wereld er plotseling toch iets anders uit. Daarom is het van primair belang dat de magistratuur professioneel, van hoge kwaliteit en onberispelijk gedrag is, en er een solide taakopvatting op nahoudt en dat bij de rechtsbedeling alles pico bello in orde is. Fouten kunnen gemaakt worden, maar marchanderen met integere wets- en rechtshandhaving, dat is uiteraard niet passabel.’
‘ Of onrecht dat je wordt aangedaan, bijvoorbeeld, als je pensioen keer op keer wordt gekort middels boekhoudkundige hocus pocus en andere trucs waartegen je machteloos bent.
Ik ben het tot mijn verrassing met de strekking van het betoog van Nelleke Noordervliet eens, al moest ik wel drie keer lezen om tot die slotsom te geraken: ook Nederlandse bankiers deugen niet. Ik hoop tevens oprecht dat haar – of haar naasten – door die bankiers geen financiële poot is uitgedraaid, waardoor zij misschien tot dat inzicht is gekomen.’
‘Mij schoot het verhaal van Oliver Twist in gedachten. In dat armenhuis was het bidden met open ogen geblazen, want anders zou je buurman aan tafel je stukje vlees weleens van je bord kunnen grissen. Hè, echt Dickens-met-illustraties-van-Anton Pieck. We gaan onafwendbaar naar de Kerst toe, vind je niet?’
‘Wat je zegt. Ik raak steeds meer in de stemming. In de Mensen een Welbehagen …..’
♦
Willem Middelkoop met Jaap van Duijn; “Draghi is een gevaarlijke gek en een slecht econoom!”
Café Weltschmerz Feb 13, 2016
“ Jaap van Duijn is Oud Chief Investment Officer Robeco en oud hoogleraar Universiteit van Amsterdam en Erasmus Universiteit in Rotterdam.
Jaap van Duijn heeft als macro econoom veel gepubliceerd over conjunctuurbewegingen, de Kondratieff Cyclus, innovatie en economische politiek. Recente boeken zijn De groei voorbij (De Bezige Bij, 2007) en De schuldenberg (De Bezige Bij, 2011). Van Duijn was columnist voor NRC Handelsblad en het Algemeen Dagblad en schrijft sinds 2005 de zaterdag-column voor De Financiële Telegraaf. Hij is actief als bestuurder (onder meer bij het Nationaal Groenfonds en het Zuid-Hollands Landschap) en toezichthouder (bij beursgenoteerde ondernemingen Value8 en Charlemagne Capital). “